Do 22 ao 24 de outubro celebrarase a cimeira anual dos BRICS na cidade rusa de Kazán. Unha cimeira na que as cuestións económicas terán un peso importante, despois de que na reunión do ano pasado en Suráfrica se crease un grupo de traballo sobre pagamentos. De momento, no ámbito financeiro, os BRICS crearon o Novo Banco de Desenvolvemento dirixido pola ex presidenta de Brasil, Dilma Rousseff, e organizaron a rede de centros de investigación BRICS sobre finanzas.

 A cuestión dunha moeda alternativa ao dólar levantou un apaixonado debate que se ve con moito interese nos países do sur global, que son os que padecen os dolorosos efectos do actual sistema financeiro baseado no dólar. Un interese que se acrecenta ao constatar que o peso dos países que conforman os BRICS alcanza o 36% da economía mundial e o 26% de todo o comercio internacional. Con todo, a creación dun sistema financeiro alternativo choca con algúns problemas. De feito, as declaracións do grupo neste punto foron sempre moderadas; evitaron diplomaticamente contrapoñer o seu proxecto co sistema actual. Caracterizaron os seus esforzos como un intento de diversificar os sistemas de pagamento.

Retos dun sistema financeiro alternativo

 Tras este interese por un sistema alternativo, tamén hai un afán por parte dalgúns países de eludir as sancións occidentais. Un aspecto que non se menciona nos documentos do grupo, pero que está moi presente. Especial interese teñen Rusia e Irán polo gran volume de sancións que soportan, pero tamén –en certa maneira– China. Desde o punto de vista da súa seguridade nacional, un sistema alternativo a man sempre será benvido se a confrontación cos Estados Unidos continúa escalando. Brasil estaría nun punto intermedio. Lula avogou repetidamente por deixar de lado o dólar, non tanto polo efecto das posíbeis sancións, como pola onerosa dependencia financeira que provoca nos países do sur global. O resto de países que participan nos BRICS están estreitamente integrados no actual sistema e esta cuestión non entra dentro das súas prioridades, aínda que a expulsión de Rusia do actual sistema prendeu a alarma.

 A Orde Executiva 14024 do decembro de 2023 outorga ao Tesouro dos EUA autoridade para impoñer sancións financeiras de bloqueo contra bancos estranxeiros involucrados en transaccións co complexo militar-industrial ruso ou sobre bens sometidos a control de exportacións dos EUA. Tras ese cambio, os bancos de países, que antes se mostraron cautelosos nas transaccións con Rusia, volvéronse máis precavidos. O informe de setembro "Economía rexional" do Banco Central ruso sinala que en xullo unha de cada catro empresas exportadoras tivo dificultades para realizar pagamentos ás súas contrapartes estranxeiras. Os principais problemas foron o bloqueo dos pagamentos, a súa devolución e os longos prazos para acreditar os fondos.

 Outros problemas relacionados cun sistema financeiro alternativo xorden da propia configuración dos BRICS como un grupo sen estrutura. Este carácter fluído dá liberdade de manobra aos participantes, ten poucas obrigas e ademais evita a calcificación que adoita ser inherente ás estruturas burocráticas. Pero das súas vantaxes tamén xorden os seus inconvenientes: os acordos financeiros exixen certa institucionalización que é complicada neste contexto.

 No ámbito político habería que destacar o impacto das relacións entre os países dentro dos BRICS. Os acordos financeiros requiren confianza entre as partes. Os receos entre a India e China impiden, por exemplo, que o renminbi chinés se poida converter na moeda de reserva do grupo. Economicamente sería posíbel, dada a envergadura da economía chinesa, con todo, politicamente sería inaceptábel para Nova Deli.

 E no ámbito económico, o principal problema son os grandes desequilibrios na balanza de pagamentos que existen entre estes países. Esta cuestión púxose de manifesto, por exemplo, cando a venda de petróleo ruso á India creceu por mor das sancións. O pagamento en rupias volveuse inviábel, xa que a parte rusa non podía gastar ese enorme caudal de moeda india en importacións desde ese país. Unha situación que se canalizou co pagamento en moedas doutros países e coa procura de oportunidades de investimento na India. 

As liñas mestras da proposta rusa

 Conscientes de todos estes problemas, na reunión preparatoria dos bancos centrais celebrada o pasado 11 de outubro en Moscova, os anfitrións presentaron un informe titulado "Mellora do sistema monetario e financeiro internacional" preparado polo ministerio de Finanzas ruso, o Banco Central da Federación Rusa e a consultora Yakov e partners. Como o propio título indica, o documento vai máis aló dun sistema de pagamentos e recolle as propostas para organizar un sistema financeiro alternativo aberto a todos os países que queiran usalo.

 O informe analiza o actual sistema internacional ancorado ao redor do FMI e conclúe que  está altamente centralizado polo uso dunhas poucas moedas de reserva, como o dólar, o ien ou o euro, para a compensación de todos os pagamentos. Este monopolio sostense grazas ás liñas de intercambio de divisas entre os bancos centrais duns poucos países, o que impide que sexa «barato, rápido e fiábel» para o resto da comunidade internacional. 

 Para superar esta situación, o informe suxire que as transferencias transfronteirizas se realicen «entre bancos locais en moedas nacionais», o que axilizaría en gran medida as transaccións. Para que estas sexan seguras e ao mesmo tempo áxiles, o documento propón utilizar a tecnoloxía de rexistro distribuído, as moedas dixitais de bancos centrais (CBDC). Deste xeito, ademais de seguro, o sistema serie eficiente e transparente. A contrapartida a todas estas operacións estaría nos bancos centrais dos países participantes. Neste ámbito, os BRICS xa estiveron desenvolvendo a plataforma de pagamentos dixitais BRICS Pay, creada en 2018, que permite aos participantes operar cos seus fondos en calquera das moedas adheridas. A plataforma que se está desenvolvendo para os pagamentos electrónicos chamaríase BRICS Bridge e usará as moedas dixitais dos bancos centrais a unha taxa de cambio igual á da súa divisa nacional.

Investimentos transnacionais

 Máis aló da moeda e os pagamentos, o informe elaborado para a cimeira propón crear outro sistema chamado BRICS Clear para xestionar os investimentos entre os países que se adhiran. O ministro de Finanzas ruso, Anton Siluanov, sinalou que queren crear un «sistema de contabilidade de valores dentro da nosa propia comunidade, similar aos que existen en Occidente, pero cuxo uso está limitado para Rusia e outros países». O informe salienta os volumes de comercio crecen máis rápido entre os países emerxentes, pero esta situación non se reflicte na esfera dos investimentos. O documento sinala que existe unha desigualdade significativa entre os países en desenvolvemento e desenvolvidos no tratamento dos investimentos que se traduce no pagamento dunha prima de risco de até o 6% para os investimentos en proxectos en países en desenvolvemento. Unha barreira que fai que a proporción de investidores foráneos nos países do sur global sexa até cinco veces menor que nos países desenvolvidos.

 A plataforma BRICS Clear funcionaría como unha plataforma de compensación automática –sen funcionarios– que obrigaría a compensar as transaccións con base nas ordes aceptadas. A plataforma tería un programa aberto e as regras cambiaríanse por consenso dos participantes. Ademais, a presidencia rusa propuxo crea unha Asociación Internacional de Axencias Nacionais de Numeración con competencias para crear códigos internacionais para numerar accións (código ISIN), valores e instrumentos financeiros (código CFI) e nomes curtos de todos os instrumentos financeiros (código FISN). Todos estes códigos forman parte da infraestrutura necesaria para rexistrar e negociar valores e realizar actividades de investimento internacionais.

 O documento recolle así mesmo outras propostas como o recoñecemento mutuo das cualificacións crediticias das axencias de cualificación dos países BRICS e o desenvolvemento de #estándar para unificar os informes de información financeira. O informe propón así mesmo diversificar a carteira de reservas dos países BRICS utilizando moedas do resto de países BRICS. E noutro plano, a creación dunha bolsa para o comercio de cereais. Neste sentido, a Bolsa Internacional de Produtos Básicos de San Petersburgo e a Bolsa Mercantil de Irán acaban de asinar un memorando de entendemento.

 Durante a presentación do informe, o socio experto de Yakov and Partners, Ilya Ivaninsky, dixo que o impacto de todas estas medidas axudarían a aforrar até 30.000 millóns de dólares, o que podería traducirse nun crecemento adicional dun punto porcentual da economía dos países participantes.

 Os expertos apuntan a que o mecanismo pode empezar a funcionar cos países interesados. «Penso que este é o camiño que imos percorrer. Non hai prazos específicos, pero o interese dalgúns países é moi forte e o doutros, menor», sinalou o viceministro de Finanzas ruso, Ivan Chebeskov. Siluanov tamén recoñeceu ao xornal Vedomosti que «moitos deles son moi coidadosos ao abordar as nosas iniciativas porque non se enfrontaron a restricións externas». Por iso o informe mira ao sur global.

[Artigo tirado do sitio web vasco Naiz, do 21 de outubro de 2024]